بندر فاو در جنوب عراق، یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های زیرساختی این کشور است که با هدف تبدیل عراق به یک هاب ترانزیتی بین‌المللی در حال توسعه است. این بندر قرار است با تکمیل پروژه‌ای به نام «جاده توسعه»، از طریق ترکیه به اروپا متصل شود. این طرح می‌تواند تهدید‌ها و پیامدهای جدی اقتصادی، امنیتی و ژئوپلیتیکی برای ایران داشته باشد.
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، یکی از مسیر‌های مهم ترانزیت کالا میان شرق و غرب بوده است. اما توسعه بندر فاو و اتصال آن به ترکیه، می‌تواند جایگزینی برای مسیر‌های عبوری از ایران باشد. این تغییر مسیر می‌تواند باعث کاهش حجم ترانزیت از خاک ایران شود و در نتیجه، درآمد‌های حاصل از این بخش را کاهش دهد. این به معنای کاهش تردد کالا از مسیر ایران و کاهش درآمد‌های حاصل از گمرک، عوارض ترانزیتی و سایر مزایای اقتصادی مرتبط با حمل‌ونقل بین‌المللی است. این موضوع به‌ویژه در شرایطی که ایران تحت تحریم‌های اقتصادی قرار دارد، می‌تواند فشار اقتصادی بیشتری بر کشور وارد کند.
از طرفی با تغییر مسیر ترانزیتی منطقه و افزایش وابستگی کشور‌های همسایه به عراق و ترکیه، نقش استراتژیک ایران در تجارت جهانی و منطقه‌ای کمرنگ‌تر خواهد شد. این امر می‌تواند بر روابط ایران و کشور‌های منطقه تأثیر منفی گذاشته و از نفوذ ایران در تصمیمات اقتصادی و سیاسی منطقه بکاهد. همچنین توسعه بندر فاو و اتصال آن به شبکه حمل و نقل ترکیه، به معنای وابستگی بیشتر عراق به این کشور و سایر رقبای منطقه‌ای ایران مانند امارات و عربستان است. این وابستگی می‌تواند باعث کاهش همکاری‌های اقتصادی عراق با ایران شود و فرصت‌های تجاری ایران در این کشور را محدود کند. در بلندمدت، عراق ممکن است به مسیر‌های جایگزین برای تأمین کالا‌های اساسی و انرژی خود روی بیاورد که این موضوع به زیان منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی ایران خواهد بود.
باید توجه داشت که ایران همواره نقش مهمی در معادلات امنیتی حوزه خلیج فارس و منطقه داشته است. اما با توسعه بندر فاو و افزایش نفوذ بازیگران جدید در منطقه، موازنه قدرت می‌تواند به ضرر ایران تغییر کند. افزایش حضور ترکیه و کشور‌های حوزه خلیج فارس در پروژه‌های اقتصادی و زیرساختی عراق، ممکن است در آینده به تحکیم روابط سیاسی و امنیتی بین این کشور‌ها منجر شود و ایران را در وضعیت دشوارتری قرار دهد.
نکته مهم این است که ایران در سال‌های اخیر تلاش کرده کریدور بین‌المللی شمال-جنوب را به عنوان یک مسیر ترانزیتی کلیدی برای ارتباط هند، روسیه و اروپا توسعه دهد. اما مسیر پیشنهادی عراق که از طریق بندر فاو به ترکیه متصل می‌شود، می‌تواند به رقیب جدی این کریدور تبدیل شود. اگر عراق بتواند این پروژه را با حمایت کشور‌های خارجی تکمیل کند، بسیاری از کالا‌هایی که ممکن بود از مسیر ایران عبور کنند، به سمت این مسیر جدید منحرف خواهند شد.
ایران باید بنادر خود، به ویژه بندر چابهار و بندر امام خمینی، را توسعه داده و مسیر‌های ترانزیتی خود را تقویت کند تا بتواند رقابت‌پذیری خود را در برابر بندر فاو افزایش دهد. همچنین، تسریع در اجرای پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان و تکمیل اتصال آن به شبکه ریلی ایران می‌تواند مسیر‌های ترانزیتی کشور را تقویت کند. علاوه بر این، ایران باید با بهبود خدمات بندری، تسهیل در امور گمرکی و کاهش تعرفه‌های ترانزیتی، مسیر‌های خود را برای تجار و سرمایه‌گذاران جذاب‌تر کند. بنابراین ایران باید مسیر کریدور شمال-جنوب را به‌عنوان یک مسیر کلیدی برای ارتباط آسیا با اروپا تقویت کند. این کریدور که از طریق ایران، روسیه و هند عبور می‌کند، می‌تواند جایگزین مناسبی برای مسیر عراق-ترکیه باشد. ایران باید با همکاری کشور‌های روسیه، هند و کشور‌های حوزه خزر، سرمایه‌گذاری‌های بیشتری را در این کریدور انجام دهد تا آن را به مسیر اصلی ترانزیت کالا تبدیل کند.
از اینرو ایران می‌تواند علاوه بر راهکار‌های اقتصادی، رویکرد‌های امنیتی و سیاسی مناسبی را نیز اتخاذ کند. با توجه به نقش کشور‌های رقیب در توسعه بندر فاو، ایران باید با افزایش همکاری‌های امنیتی و سیاسی با عراق، مانع از آن شود که این کشور به‌طور کامل به رقبای منطقه‌ای ایران وابسته شود. ایران همچنین می‌تواند با افزایش تعاملات اقتصادی و فرهنگی، نفوذ خود را در عراق حفظ کرده و از تبدیل شدن این کشور به پایگاهی برای رقبا جلوگیری کند.
