در عصر جهانی‌شدن هویت ملی کشورها بیش از پیش تحت تأثیر جریان‌های فرهنگی و سیاسی جهانی قرار گرفته است. ایران به عنوان کشوری با تمدن کهن و فرهنگی غنی همواره با چالش‌های هویتی مواجه بوده که در دوران معاصر شدت بیشتری یافته است. هویت ملی مجموعه‌ای از ویژگی‌های مشترک یک ملت از جمله زبان، تاریخ، دین، سنت‌ها و باورهای مشترک است که احساس تعلق و وحدت را در میان مردم ایجاد می‌کند. هویت ملی نقشی اساسی در تقویت همبستگی اجتماعی، انسجام داخلی و استقلال سیاسی یک کشور دارد. در ایران هویت ملی تحت تأثیر عناصر متعددی مانند تمدن ایرانی، اسلام و فرهنگ بومی شکل گرفته است که نقش مهمی در تحولات تاریخی کشور ایفا کرده‌اند. فرهنگ به عنوان یکی از عناصر بنیادین هویت ملی شامل ارزش‌ها، اعتقادات، رسوم، هنر، زبان و شیوه‌های زندگی یک جامعه است. فرهنگ نه تنها منعکس کننده تاریخ و هویت یک ملت است، بلکه نقشی تعیین کننده در روابط اجتماعی، سیاست داخلی و تعاملات بین‌المللی کشورها ایفا می‌کند. در ایران فرهنگ ایرانی-اسلامی به عنوان ستون اصلی هویت ملی، تأثیر بسزایی در ارزش‌های جامعه داشته و در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور نیز نمود یافته است.
جهانی‌شدن فرآیندی است که از طریق ارتباطات گسترده، فناوری، رسانه‌ها و اقتصاد جهانی باعث افزایش تعامل بین جوامع مختلف می‌شود. این فرآیند اگرچه مزایایی نظیر تبادل دانش و پیشرفت اقتصادی را به همراه دارد، اما در عین حال می‌تواند هویت ملی کشورها را تضعیف کند. نفوذ فرهنگ‌های بیگانه، تغییر ارزش‌ها و الگوهای رفتاری و کاهش اهمیت عناصر سنتی از جمله تأثیرات منفی جهانی‌شدن بر هویت ملی محسوب می‌شوند.
تضعیف هویت و فرهنگ ملی و تهدیدات امنیت ملی
ضعیف شدن هویت و فرهنگ ملی می‌تواند منجر به بروز بحران‌های امنیتی شود. یکی از این پیامدها افزایش شکاف اجتماعی است. باید توجه داشت که کاهش وابستگی به ارزش‌های ملی و سنتی می‌تواند موجب تفرقه اجتماعی و تضادهای داخلی شود. از طرفی تضعیف هویت ملی باعث کاهش احساس تعلق مردم به کشور و کاهش همبستگی ملی می شود و در نتیجه زمینه را برای نفوذ بیگانگان و تشدید تهدیدات داخلی فراهم می‌کند. مورد دیگر وابستگی فرهنگی و نفوذ بیگانگان است. به این صورت که کشورهای خارجی از طریق ابزارهای فرهنگی مانند فیلم و سریال، رسانه به زبان مردم کشور هدف، شبکه‌های اجتماعی و محصولات فرهنگی، می‌توانند در شکل‌دهی به افکار عمومی و باورهای اجتماعی نقش داشته باشند. این مسئله می‌تواند زمینه‌ساز تغییر شرایط داخلی به نفع قدرت‌های خارجی باشد. تضعیف هویت فرهنگی و ملی می‌تواند بر سیاست خارجی کشور تأثیر گذاشته و باعث شود که کشورها در برابر فشارهای خارجی آسیب‌پذیرتر شوند. این امر می تواند منجر به کاهش استقلال سیاسی کشور شود. همچنین با تغییرات سریع فرهنگی و جهانی‌شدن، تفاوت‌های فرهنگی بین نسل‌های مختلف یک کشور افزایش می‌یابد که این امر می‌تواند باعث افزایش بحران‌های هویتی و گسست میان نسل‌ها شده و کاهش انسجام اجتماعی را در پی داشته باشد.
وابستگی فرهنگی و تبعات آن
وابستگی فرهنگی به معنای از دست دادن کنترل بر عناصر فرهنگی داخلی و پذیرش بی‌چون و چرای فرهنگ‌های بیگانه است. این پدیده پیامدهای متعددی می تواند داشته باشد. ترویج سبک زندگی غربی در جوامع شرقی، به ویژه در ایران، می‌تواند باعث تغییر الگوهای رفتاری جوانان، گسست نسل‌ها و کاهش پایبندی به ارزش‌های سنتی شود. با گسترش نفوذ فرهنگی بیگانگان، هویت ملی ممکن است دچار استحاله فرهنگی شده و به تدریج محو شود و در نتیجه کشور از مسیر استقلال فرهنگی خارج شود. باید توجه نمود که نهادهای فرهنگی بومی، از جمله سینما، هنر و آموزش، ممکن است در رقابت با جریان‌های فرهنگی جهانی تضعیف شده و جای خود را به فرهنگ‌های بیگانه بدهند. اما یکی از مهم‌ترین نمادهای هویت ملی زبان است. ورود واژگان و عبارات بیگانه بدون جایگزینی مناسب می‌تواند موجب کاهش قدرت و نفوذ زبان ملی شود. از طرفی وابستگی به فرهنگ‌های بیگانه ممکن است باعث تغییر در سیاست‌های فرهنگی و آموزشی یک کشور شده و دولت‌ها را در جهت‌گیری‌های داخلی و خارجی تحت تأثیر قرار دهد.
راهبردهای تقویت هویت ملی و فرهنگی
برای مقابله با بحران هویت ملی و تأثیرات جهانی‌شدن لازم است که سیاست‌گذاران راهبردهایی برای تقویت هویت ملی اتخاذ کنند. از اینرو نظام آموزشی کشور باید بر آموزش تاریخ، زبان و فرهنگ ملی تأکید کرده و نسل‌های آینده را با ارزش‌های ایرانی آشنا کند. از طرفی سینما، موسیقی، ادبیات و سایر حوزه‌های فرهنگی ایرانی باید تقویت شده و در برابر نفوذ فرهنگی خارجی مقاوم‌سازی شوند. همچنین نظارت بر محتوای رسانه‌ای و ترویج فرهنگ ملی در فضای مجازی می‌تواند نقش مهمی در مقابله با نفوذ فرهنگی داشته باشد. در این راستا استفاده از دیپلماسی فرهنگی برای معرفی و تقویت فرهنگ ایرانی در جهان می‌تواند به افزایش قدرت نرم کشور کمک کند. از نظر تقویت اقتصاد ملی نیز، کاهش وابستگی اقتصادی به کشورهای خارجی می‌تواند از وابستگی فرهنگی نیز بکاهد و در حفظ استقلال فرهنگی مؤثر باشد.
